Symphonie van treurliederen

No mother, do not weep,
Most chaste Queen of Heaven
Support me always
"Zdrowas Mario"(*)

Bovenstaande is een gebed wat door de, toen achttienjarige, Helena Wanda Blazusiakówna op 26 september 1944 in de muur van cel 3 is gekrast in het hoofdkwartier van de Gestapo in Zadopane, Polen.
(*) Zdrowas Mario (wees gegroet, Maria) -de opening van het gebed tot de H. Maria in het Pools

Henryk Górecki heeft dit gebed gebruikt in het tweede deel van zijn symphony nummer 3:
Symphony van treurliederen.

De eerste keer dat ik deze symphonie hoorde, kwam er een beeld in me op van een componist of andere kunstenaar, al een wat oudere man, die op een kalme, mistige herfstdag het bos in was gelopen en zijn handen in een grote hoop herfstbladeren had gestoken. Hij woelde en voelde steeds dieper in de hoop, tot hij er bijna tot aan zijn schouders in zat. Hij raakte met zijn handen de zwarte, vochtige grond onder de hoop bladeren, woelde nog dieper tot hij met zijn gezicht in de herfstbladeren zat. Opeens grepen zijn handen iets vast en met een  lange, beheerste beweging trok hij tevoorschijn wat hij daar had vastgegrepen:
Deze Symphonie.

Sommige mensen beweren dat Górecki dit werk geschreven zou hebben ter nagedachtenis van de slachtoffers die zijn gevallen in de kampen in Polen in de jaren 1939 - 1945.
Het zou kunnen. In het werk klinkt de machteloosheid, het ongrijpbare verdriet door, wat veel mensen sinds 1945 gevoeld hebben en nog zullen voelen als ze tot zich door laten dringen welke 'industrie' de Nazi's bij plaatsen als Treblinka, Sobibor, Belzec, Majdanek, Chelmno en nog een paar hebben opgezet.

Ik ben één van die mensen. Als ik mijn gedachten richt op wat men toen en daar gedaan heeft. Als ik probeer de gezichten te zien van mensen die daar waren om er te verdwijnen, welt er een verdriet in me op, wat groter voelt dan mijzelf. Ik heb geprobeerd te begrijpen wat het was: De Endlösing. Het idee en vooral hoe dat werkelijkheid heeft kunnen worden. Welke onmenselijkheid hebben mensen in zich om zoiets te kunnen maken.

Misschien kunnen we deze hele operatie en alles wat het mogelijk heeft gemaakt de geuzennaam "Het Dertiende Wereldwonder" geven. Dertien is het getal van het ongeluk, het getal waar zelfs mensen die niet bijgelovig zijn soms voor huiveren. Een wereldwonder omdat het gebeurde je gevoel voor werkelijkheid steeds ontstijgt. Het is te groot voor je verstand.

Toen ik keek naar de documentaire 'Shoah' van Claude Lanzmann uit 1984, bekroop me meer dan eens het gevoel dat ik zat te kijken en te luisteren naar een verzonnen verhaal. niet omdat het onecht leek, maar omdat de verhalen zo onwerkelijk zijn:
Braaf treinkaartjes kopen voor al die mensen die je soms wel wekenlang op reis stuurt.
Mensen die op de plaats van bestemming aangekomen - na die hele lange reis - binnen een paar uur vergaan zijn tot as, tot stof. Tot niets dan het restant van een idee van haat wat nergens vandaan lijkt te komen.
Hoe kun je mensen die je nooit gekend hebt zo intens haten dat je er een levenswerk van maakt deze onbekende mensen te doden en te vernietigen? Bij duizenden, bij miljoenen......

Eén van mijn wensen is ooit nog een aantal van de plekken waar dit gebeurd is te bezoeken. Ik wil weten of de aarde zich het leed herinnert, of dat het mijn gedachten zijn die lading aan deze plekken geven. Moeder aarde was immers altijd onpartijdig en onschuldig. Haar zwaartekracht is voor iedereen gelijk.

Misschien is Moeder Aarde de enige die dit kan begrijpen omdat zij de mensen al zoveel langer en zoveel beter kent dan de mensen zelf.
Misschien is Moeder Aarde niemand minder dan God in eigen hoedanigheid? Ik weet het niet. Zij is veel groter dan mij. Laat mij maar geloven in het leven zelf, zoveel makkelijker is het om te bekennen dat ik lang niet alles en zeker niet iedereen kan begrijpen, ook niet hoef te begrijpen.

Maar ik wil wel proberen te doorzien hoe sommige dingen hebben kunnen gebeuren.
Misschien kan ik dan het leven vertellen dat ze zulke dingen niet nog eens hoeft te proberen.